PERSAMAAN DAN PERBEDAAN BAHASA JAWA DAN SUNDA

NO.	BAHASA INDONESIA	BAHASA SUNDA
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. 92. 93. 94. 95. 96. 97. 98. 99. 100. 101 102. 103. 104. 105. 106. 107. 108. 109. 110. 111. 112. 113. 114. 115. 116. 117. 118. 119. 120. 121. 122. 123. 124. 125. 126. 127. 128. 129. 130. 131. 132. 133. 134. 135. 136. 137. 138. 139. 140. 141. 142. 143 144. 145. 146. 147. 148. 149. 150. 151. 152. 153. 154. 155. 156. 157. 158. 159. 160. 161. 162. 163. 164. 165. 166. 167. 168. 169. 170. 171. 172. 173. 174. 175. 176. 177. 178. 179. 180. 181. 182. 183. 184. 185. 186. 187. 188. 189. 190. 191. 192. 193. 194. 195. 196. 197. 198. 199. 200. 201. 202. 203. 204. 205. 206. 207. 208. 209. 210. 211. 212. 213. 214. 215. 216. 217. 218.	agung/ besar abu – abu ajaib akbar angker ampuh antik/ unik arti asing asli awet ayu/ cantik asin asam angkuh bijaksana bangga bekas belakang berdarah biru bodong botak bersih bau bosan bisa baik bohong baru boros bodoh berat basah/ lembab banyak bundar berani buta bisu bening/ putih bocor cinta cepat capai/ letih/ lelah cacat senang/ ceria/ gembira/ bahagia curang pintar/ cerdas/ pandai ciut/ kecil cerai cair cemburu dendam dekat/ erat dalam deras dangkal dingin empuk/ lunak enak/ lezat enteng/ ringan egois gundul gemuk gelap gerah gatal gagah/ ganteng/ tampan gaib galak gampang/ mudah giat/ rajin gugup gila hebat hambar/ getir hangat hijau hitam hormat harum/ wangi hidup indah jujur jauh jahat jelas jinak jelek jaya/ kaya kikir/ pelit kasar keras/ kaku kurus/ langsing kering/ tandus kurang kotor kosong kotak kecewa kejam kental kuat kuning kuno kiri lembut/ halus liar hemat luas/ lebar lambat lentur/ melar licin lama luwes lonjong lapar lengkap lupa lemas lebat lebih lengket/ rapat/ lekat lekuk malas marah manis manja muda mati manjur mantap miskin mahal malu mewah merah murah mirip mual nakal oranye pelit pendiam pedas panjang pendek/ rendah pedih parah putus pilu panas pisah palsu pelan penuh perlu pucat pribadi/ sendiri patuh pusing rusak runcing/ tajam rapi racun ramah rapuh rata renyah ramai ruwet ragu sedih sakit sadis sehat/ sembuh sempit semangat surut sedikit sombong sulit/ sukar segitiga sadar sejuk sebal seluruh sengsara sepi sia-sia serakah setia sibuk sopan subur suci tumpul tulus tipis tebal tua terang takut tuli teliti telanjang tetap teduh tahu unggul usil utama wajib waspada yakin adil Akrab rimbun	ageung bulao ajaib akbar angkeh mujarab unik artina asing asli awet geulis pangset haseum angkuh bijaksana bangga urut tukang getihan bulaok badul bolenang bersekah bau bosen bisa sae bohong anyar hamur belegug beurat baseuh seu’ur buneur wani lolong pego bodas molongo bogoh buru capek tampa daksa seneng bohong pinter leutik serahkeun cair cemburu dendam deukeut/ caket jero/ lebet deres de’et tiris hipu raos hampang kumaki dugul luntuh poek hareudang ateul kasep jurig galak babari rajin gugup gelo hebat peuheur haneut hejo hideung hormat seungit hirup indah jujur jauh jahat jelas beutah goreng patut beunghar ceudit kasar heuras beugang garing kurang kotor kosong kotak haneueul teugel kuleud kuat koneng baheula kenca alus liar hemat leuga telat merean leueur lami pantes lonyong peurih beutung kumplit poho leuleus lebat leuwih rapeut melengkung hoream ngambek amis ogoan ngora paeh manjur mantap miskin mahal era mewah beurem murah mirip seubeul baong gedang asak ceudit jempe lada panjang penek peurih parah pegat bingung panas pisah palsu alon pinuh perlu pucet sorangan patuh pusing rusak seukeut rapih racun ramah bobo rata keriuk rame ruwet ragu sedih geuring sadis cageur heurin semangat saat saeutik sombong hese segitilu sadar ngahaliwir sebel kabeh sengsara tiiseun sia-sia sarakah setia sibuk sopan subur suci mintul tulus ipis kaneul kolot caang sieun torek teliti buligir angeur iyuh nyaho unggul usil mimiti wajib waspada yakin adil Akrab reuwas

Sumber: wawancara kaliyan Bapak Atang, saking Cileunyi

NAMA-NAMA TUMBUHAN

NO.	BAHASA INDONESIA	BAHASA SUNDA
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49.	pohon pisang tanaman ubi ketela pohon kelapa muda bambu pohon pepaya pohon Jati pohon beringin pohon kedondong pohon mangga mentimun padi tebu rumput pohon kunyit pohon serai kubis Seledri daun bawang pohon tales bunga bangkai sirih mengkudu pohon kemiri pohon sirsak jamur tanaman kencur tanaman lada lengkuas markisa semangka pohon duren jambu biji jagung tanaman ketumbar kacang tanah tanaman bawang putih tanaman bawang merah pohon mlinjo pohon petai tanaman cabai merah tanaman cabai rawit pohon belimbing pohon manggis pohon kuweni Selada kapri	cau kui sampeu dawgan awi gedang pangan ceringin kadondong buah bonteng pare hiwu yukut koneng sereh ekol saledri bawang daun taleus bunga bangke suareh cangkudu mucang nangka walana supa cipur pedes laja kanyal samangka kadu jambu batu jagong katuncar suuk bodas bereum tangkil peteui cabe bereum cengek balimbing manggu kaweni saladah roay

Sumber: Wawancara kaliyan Bapak Indro Dwi Gunawan

ANALISIS KEMIRIPAN BASA INDONESIA LAN BASA SUNDA

A.     Tembung-tembung ingkang wonten kemiripan saking fonemipun

No	Indonesia	Sunda
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50.	pohon jagung pohon petai pohon belimbing pohon kuweni tanaman selada pohon kedondong tanaman seledri pohon talas pohon mengkudu agung asam berat basah dekat deras gatal rapi sebal ramai tipis unggul penuh kuning pohon ketumbar lonjong bosan gila empuk lekuk senang pintar capai gundul hangat hijau keras kering lama rapat manis pendek pucat segitiga serakah daun bawang bunga bangkai sirih manggis pelan semangka	jagong peteui balimbing kaweni saladah kadondong saledri taleus cangkudu ageung haseum beurat baseuh deukeut deres ateul rapih sebel rame ipis ungul pinuh koneng katuncar lonyong bosen gelo hipu melengkung seneng pinter capek dugul haneut hejo heuras garing lami rapeut amis penek pucet segitilu sarakah bawang daun bunga bangke suareh manggu alon semangka

Keterangan:

1.   Perubahan, penghilangan, penambahan lan fonem (vokal lan konsonan)

            1) Bahasa Indonesia = petai

                Bahasa Sunda = peteui

§  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan diftong /eu/

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa

      Basa Sunda = peteui

      Basa Jawa = pete

      Perubahan fonem vokal diftong /eu/ kaliyan fonem vokal /e/

            2) Basa Indonesia = talas

                 Basa Sunda = taleus

§  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan diftong /eu/

§  Boten wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, amergi basa Jawanipun taleus, inggih punika kimpul.

            3) Basa Indonesia = asam

                Basa Sunda = haseum

§  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan diftong /eu/ lan penambahan konsonan glotal /h/

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa

      Basa Jawa = asem

      Basa Sunda = haseum

      Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan diftong /eu/

4) Basa Indonesia = basah

    Basa Sunda = baseuh

§  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan diftong /eu/

§  Boten wonten kemiripan kaliyan kata sifat saking basa Jawa nanging mirip kaliyan kata kerja basa Jawa (hukum b – w)

Basa Jawa (kata sifat) = teles

Basa Jawa (kata kerja) = wisuh

Basa Sunda = baseuh

5) Basa Indonesia = dekat

    Basa Sunda = deukeut

§  Perubahan fonem vokal /e/ lan /a/ kaliyan diftong /eu/

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

      Basa Sunda = deukeut

      Basa Jawa = caket

Perubahan diftong /eu/ kaliyan fonem vokal /a/ lan /e/, sarta perubahan konsonan dental /d/ kaliyan konsonan /c/.

            6) Basa Indonesia = rapat

                Basa Sunda = rapeut

§  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan diftong /eu/

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

      Basa Sunda = rapeut

      Basa Jawa = rapet

      Perubahan diftong /eu/ kaliyan fonem vokal palatal /e/.

7) Basa Indonesia = deras

    Basa Sunda = deres

§  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan fonem vokal /e/

§  Wonten kamiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

      Basa Sunda = deres

      Basa Jawa = deres

      Kemiripan saking fonem, wanda (de – res) (KV), lan maknanipun, boten owah sedayanipun.

8) Basa Indonesia = gatal

    Basa Sunda = ateul

§  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan diftong /eu/ lan pelepasan konsonan velar /g/ ing wiwitaning tembung.

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

      Basa Sunda = ateul

      Basa Jawa = gatel

Kemiripanipun penambahan fonem konsonan velar /g/ ing wiwitaning tembung basa Jawa lan perubahan fonem fokal /e/ kaliyan diftong /eu/ ing basa Sunda.

9) Basa Indonesia = sebal

    Basa Sunda = sebel

§  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan fonem vokal /e/.

         10) Basa Indonesia = senang

               Basa Jawa = seneng

§  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan fonem vokal /e/

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

      Basa Sunda = seneng

      Basa Jawa = seneng

Kemiripan saking fonem, wanda (se – neng)/ (KV), lan maknanipun amergi boten ngalami ewah-ewahan.

         11) Basa Indonesia = pintar

                Basa Jawa = pinter

§  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan fonem vokal /e/

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

      Basa Sunda = pinter

      Basa Jawa = pinter

Kemiripan saking fonem, wanda (pin – ter)/ (KVK), lan maknanipun amergi boten ewah sedayanipun.

         12) Basa Indonesia = pucat

               Basa Sunda = pucet

§  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan fonem vokal /e/.

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

         Basa Sunda = pucet

         Basa Jawa = pucet

         Kemiripan saking fonem, wanda (pu – cet)/ (KV), lan maknanipun amergi boten owah sedayanipun.

         13)  Basa Indonesia = bosan

    Basa Sunda = bosen

§  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan fonem vokal /e/

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

Basa Sunda = bosen

Basa Jawa = bosen

Kemiripan saking fonem, wanda (bo – sen)/ (KV), lan maknanipun amergi boten owah sedayanipun. Sanadjan, ing basa Jawa wonten tembung sanes ingkang maknanipun sami kaliyan tembung bosen inggih punika njuwarehi. Nanging punika namung ragam basa krama lan ngoko kemawon.

         14) Basa Indonesia = lama

                Basa Sunda = lami

§  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan fonem vokal /i/

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

Basa Sunda = lami

Basa Jawa = lami

Kemiripan saking fonem, wanda (la – mi)/ (KV), lan maknanipun amergi boten ngalami ewah-ewahan.

         15) Basa Indonesia = gila

               Basa Jawa = gelo

§  Perubahan fonem vokal /i/ kaliyan fonem vokal /e/ lan perubahan fonem vokal /a/ kaliyan fonem vokal /o/ ing pungkasaning tembung.

§  Boten wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, amergi basa Jawanipun gila inggih punika edan.

         16) Basa Indonesia = belimbing

               Basa Sunda = balimbing

§  Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan fonem vokal /a/

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

      Basa Sunda = balimbing

      Basa Jawa = blimbing

Kemiripan uninipun, wonten pelesapan fonem vokal /a/ ing tengahing tembung.

          17) Basa Indonesia = selada

                Basa Sunda = saladah

§  Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan /a/ lan penambahan konsonan glotal /h/ ing pungkasaning tembung.

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

      Basa Sunda = saladah

      Basa Jawa = slada

      Kemiripanipun saking penghilangan fonem vokal /a/ lan fonem konsonan glotal /h/ ing pungkasaning tembung, nanging uninipun kados mirip.

         18) Basa Indonesia = kedondong

                Basa Sunda = kadondong

§  Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan fonem vokal /a/

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika

      Basa Sunda = kadondong

      Basa Jawa = dondong

Kemiripan amargi namung penghilangan unsur ing wiwitaning tembung inggih punika [ka-] saengga namung dondong kemawon nanging uninipun kados sami.

         19) Basa Indonesia = seledri

                Basa Sunda = saledri

§  Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan fonem vokal /a/

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

         Basa Sunda = saledri

         Basa Jawa = sledri

         Kemiripan saking uninipun, wonten penghilangan fonem vokal /a/ ing tengahing tembung.

20) Basa Indonesia = mengkudu

       Basa Sunda = cangkudu

§  Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan fonem vokal /a/ lan perubahan fonem nasal /m/ ing wiwitaning tembung kaliyan fonem konsonan /c/.

         21) Basa Indonesia = serakah

                Basa Sunda = sarakah

§  Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan fonem vokal /a/ ing tengahing tembung,

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

      Basa Sunda = sarakah

      Basa Jawa = srakah

      Kemiripan saking uninipun, wonten penghilangan fonem vokal /a/ ing tengahing tembung.

22) Basa Indonesia = berat

      Basa Sunda = beurat

§  Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan diftong /eu/ ing tengahing tembung.

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

Basa Sunda = beurat

Basa Jawa = abot

Penambaha fonem vokal /a/ ing wiwitaning tembung lan penghilangan fonem konsonan /r/ velar ing tengah, dados abeuat. Pungkasan gabungan diftong /eu/ lan /a/ dados /o/ dados abot.

         23) Basa Indonesia = empuk

               Basa Sunda = hipu

§  Perubahan unsur /em-/ kaliyan unsur /hi-/ ing wiwitaning tembung lan penghilangan konsonan /k/ velar ing pungkasaning tembung.

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

      Basa Sunda = hipu

      Basa Jawa = empuk

      Kemiripan saking uninipun, perubahan unsur /hi-/ ing wiwitan basa Sunda kaliyan unsur /em-/ ing basa Jawa lan penambahan konsonan /k/ ing pungkasaning tembung (proses kosok wangsulanipun antawisipun basa Sunda lan basa Indonesia)

24) Basa Indonesia = keras

      Basa Sunda = heuras

§  Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan diftong /eu/ lan perubahan fonem konsonan /k/ velar kaliyan konsonan /h/ glotal.

         25) Basa Indonesia = kering

                Basa Sunda = garing

§  Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan /a/ ing tengahing tembung lan perubahan fonem konsonan /k/ kaliyan konsonan /g/ ing wiwitaning tembung.

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

      Basa Sunda = garing

      Basa Jawa = garing

Kemiripan saking fonemipun, wanda (ga – ring)/ (KV), makna, lan uninipun amergi boten ngalami ewah-ewahan

         26) Basa Indonesia = agung

               Basa Sunda = ageung

§  Perubahan fonem vokal /u/ kaliyan diftong /eu/ ing tengahing tembung.

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

      Basa Sunda = ageung

      Basa Jawa = agung

      Basa Indonesia = agung

      Kemiripan saking uninipun, wonten perubahan diftong /eu/ ing basa Sunda kaliyan fonem vokal /u/ ing tengahing tembung basa Jawa. Lan Basa Indonesia ugi sami tembungipun kaliyan basa Jawa.

         27) Basa Indonesia = kuning

               Basa Sunda = koneng

§  Perubahan fonem vokal /u/ kaliyan fonem vokal /o/ lan vokal /i/ kaliyan /e/ ing tengahing tembung.

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

Basa Sunda = koneng

Basa Jawa = kuning

Basa Indonesia = kuning

Kemiripan kaliyan basa Jawa lan Indonesia saking uninipun lan wandanipun (ko – neng)/ (ku – ning)/ (KV), wonten perubahan vokal /o/ lan /e/ kaliyan vokal /u/, /i/ ing tengah

         28) Basa Indonesia = Kuweni

               Basa Sunda = kaweni

§  Perubahan fonem vokal /u/ kaliyan fonem vokal /a/ ing tengahing tembung.

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

Basa Sunda = kaweni

Basa Jawa = kweni

Kemiripan saking uninipun, amergi wonten pelesapan fonem vokal /a/ saengga dados kweni, lan maknanipun sami, inggih punika pelem kweni.

         29) Basa Indonesia = Jagung

               Basa Sunda = jagong

§  Perubahan fonem vokal /u/ kaliyan vokal /o/ ing tengahing tembung.

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

      Basa Sunda = Jagong

      Basa Jawa = jagung

      Kemiripan saking uninipun lan maknanipun, wonten perubahan fonem vokal /o/ ing basa Sunda kaliyan vokal /u/ ing basa Jawa. Ing Basa Jawa uga sami seratan, uninipun, wanda, lan maknanipun kaliyan basa Indonesia.

         30) Basa Indonesia = hijau

               Basa Sunda = hejo

§  Perubahan fonem vokal /i/ basa indonesia kaliyan fonem /e/ basa Sunda lan perubahan diftong /au/ kaliyan fonem vokal /o/

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

      Basa Sunda = hejo

      Basa Jawa = ijo

      Kemiripan saking uninipun, wonten perubahan fonem /e/ basa Sunda kaliyan fonem vokal /i/ basa Jawa lan pelesapan fonen konsonan /h/ glotal.

31) Basa Indonesia = sirih

      Basa Sunda = suareh

§  Perubahan fonem vokal /i/ basa Indonesia kaliyan diftong /ua/ ing basa Sunda lan perubahan vokal /i/ kaliyan vokal /e/

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

Basa Sunda = suareh

Basa Jawa = suruh

Kemiripan saking uninipun, wonten perubahan diftong /ua/ kaliyan vokal /u/ lan vokal /e/ kaliyan /u/ ing tengahing tembung.

         32) Basa Indonesia = manggis

               Basa Sunda = manggu

§  Penghilangan unsur /-is/ basa Indonesia kaliyan fonem vokal /u/ basa Sunda ing pungkasaning tembung.

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

      Basa Sunda = manggu

      Basa Jawa = manggis

Kemiripan saking fonemipun, basa Jawa mirip kaliyan basa Indonesia.  Vokal /u/ basa Sunda diubah kaliyan unsur /is/ basa Jawa ing pungkasaning tembung

         33) Basa Indonesia = manis

               Basa Sunda = amis

§  Pelepasan fonem nasal /m/ lan pertukaran fonem nasal /n/ kaliyan nasal /m/ ing tengahing tembung.

         34) Basa Indonesia = capai

               Basa Sunda = capek

§  Perubahan diftong /ai/ ing basa Indonesia kaliyan vokal /e/ lan penambahan konsonan /k/ velar ing pungkasaning tembung basa Sunda.

         35) Basa Indonesia = ramai

               Basa Sunda = rame

§  Perubahan diftong /ai/ ing basa Indonesia kaliyan fonem vokal /e/ ing pungkasaning tembung basa Sunda

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

      Basa Sunda = rame

      Basa Jawa = rame

Kemiripan saking fonem, makna lan wandanipun (ra – me)/ (KV), amergi boten ewah sedayanipun.

         36) Basa Indonesia = bunga bangkai

               Basa Sunda = bunga bangke

§  Perubahan diftong /ai/ kaliyan fonem vokal /e/ ing pungkasaning tembung.

         37) Basa Indonesia = pendek

               Basa Sunda = penek

§  Penghilangan konsonan /d/ dental ing tengahing tembung.

         38) Basa Indonesia = tipis

               Basa Sunda = ipis

§  Penghilangan konsonan /t/ dental ing wiwitanipun tembung

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

      Basa Sunda = ipis

      Basa Jawa = tipis

      Basa Indonesia = tipis

      Kemiripan saking uninipun, penambahan konsonan /t/ dental ing wiwitanipun tembung basa Jawa. Basa jawa ugi mirip kaliyan basa Indonesia, saking fonemipun, wanda (ti – pis)/ (KV) lan maknanipun.

         39) Basa Indonesia = rapi

               Basa Sunda = rapih

§  Penambahan konsonan /h/ glotal ing pungkasaning tembung basa Sunda.

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

      Basa Sunda = rapih

      Basa Jawa = rapi

      Kemiripan saking uninipun, penghilangan konsonan /h/ glotal ing pungkasaning tembung basa Jawa, basa Jawa mirip kaliyan basa Indonesia saking fonemipun, wandanipun lan maknanipun.

         40) Basa Indonesia = lonjong

               Basa Sunda = lonyong

§  Perubahan fonem konsonan /j/ palatal kaliyan fonem konsonan /y/ palatal ing tengahing tembung.

         41) Basa Indonesia = lekuk

               Basa Sunda = melengkung

§  Penambahan imbuhan /me-/ ing wiwitanipun tembung lan nasal /ng/ ing tengah (melengkuk) sarta penambahan unsur /-ung/ ing pungkasaning tembung dados melengkung.

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

      Basa Sunda = melengkung

      Basa Jawa = melengkung

      Kemiripan saking unin fonemipun, wanda (me – leng – kung)/ (KV) lan maknanipun.

            42) Basa Indonesia = hangat

                  Basa Sunda = haneut

§  Perubahan nasal velar /ng/ kaliyan nasal dental /n/ lan perubahan fonem vokal /a/ kaliyan diftong /eu/ ing tengahing tembung.

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

Basa Sunda = haneut

Basa Jawa = anget

Kemiripan saking uninipun, penghilangan konsonan glotal /h/ ing wiwitaning tembung lan perubahan nasal /n/ dental kaliyan nasal /ng/ velar sarta diftong /eu/ kaliyan vokal /e/ ing tengahing tembung.

            43) Basa Indonesia = gundul

                  Basa Sunda = dugul

§  Perubahan konsonan /g/ velar kaliyan konsonan /d/ dental lan penghilangan nasal /n/ ing tengahing tembung.

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

Basa Sunda = dugul

Basa Jawa = gundhul

Kemiripan saking uninipun, wonten perubahan konsonan /d/ dental lan /d/ palatal kaliyan /g/ lan penambahan konsonan /n/ ing tengah.

            44) Basa Indonesia = segitiga

                  Basa Sunda = segitilu

§  Perubahan konsonal /g/ velar kaliyan konsonan /l/ dental lan fonem vokal /a/ kaliyan vokal /u/ ing pungkasaning tembung.

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

Basa Sunda = segitilu

Basa Jawa = segitiga

Kemiripan saking wanda (se – gi – ti – ga)/ (KV), makna, lan  uninipun, basa Jawa mirip kaliyan basa Indonesia nanging uninipun nalika diucapaken vokal /a/ dados /a/, menawi kemiripan kaliyan basa Jawa, konsonan /l/ diubah kaliyan konsonan /g/ lan vokal /u/ diubah kaliyan vokal /a/.

            45) Basa Indonesia = arti

                  Basa Sunda = artina

§  Penambahan unsur /-na/ ing pungkasaning tembung.

            46) Basa Indonesia = daun bawang

                  Basa Sunda = bawang daun

§  Pertukaran tembung, dipunwalik tembungipun.

            47) Basa Indonesia = unggul

                  Basa Sunda = ungul

§  Penghilangan konsonan /g/ velar ing tengahing tembung

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

Basa Sunda = ungul

Basa Jawa = unggul

Kemiripan saking uninipun, wonten penambahan konsonan /g/ velar ing basa Jawa lan basa Jawa mirip kaliyan basa Indonesia saking fonemipun, sarta maknanipun.

            48) Basa Indonesia = penuh

                  Basa Sunda = pinuh

§  Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan vocal /i/ ing tengahing tembung.

            49) Basa Indonesia = pelan

                  Basa Sunda = alon

§  Perubahan unsur /pe-/ kaliyan vokal /a/ ing wiwitaning tembung lan perubahan vokal /a/ kaliyan vokal /o/ ing tengahing tembung.

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

Basa Sunda = alon

Basa Jawa = alon

Kemiripan saking uninipun, fonem, wanda (a – lon)/ (V) lan maknanipun, amergi boten ewah sedayanipun.

            50) Basa Indonesia = semangka

                  Basa Sunda = samangka

§  Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan vokal /a/ ing tengahing tembung.

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

Basa Sunda = samangka

Basa Jawa = semangka

Kemiripan saking uninipun, perubahan vokal /a/ kaliyan /e/ ing basa Jawa lan uninipun /a/ basa Jawa diwaos /a/. sejatosipun saking panyeratanipun, basa Jawa sami kaliyan basa Indonesia.

2.   Andhedhasar hukum bunyi b – w

No	Indonesia	Sunda
1. 2. 3. 4. 5.	bambu tebu berani lebih rimbun	awi hiwu wani leuwih reuwas

Keterangan:

      1) Basa Indonesia = bambu

           Basa Sunda = awi

            Penghilangan konsonan /b/ lan nasal /m/, saengga dados abu. Saking tembung abu, fonem vokal /u/ digantos kaliyan vokal /i/ lan konsonan /b/ andhedhasar hukum bunyi b – w dados konsonan /w/, mila tembungipun awi.

      2) Basa Indonesia = tebu

          Basa Sunda = hiwu

            Perupahan fonem konsonan /t/ kaliyan /h/ ing wiwitaning tembung lan perubahan vokal /e/ kaliyan vokal /i/. Andhedhasar hukum bunyi b – w, aksara konsonan /b/ dados /w/, saengga tembungipun hiwu.

      3) Basa Indonesia = berani

           Basa Sunda = wani

§  Pelesapan sisipan er- saengga dados bani. Andhedhasar hukum bunyi b – w, konsonan /b/ digantos kaliyan konsonan /w/ ing tembung bani, dados tembungipun wani.

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

Basa Sunda = wani

Basa Jawa = wani

Kemiripan saking fonemipun, wanda (wa – ni)/ (KV) lan maknanipun, amergi boten ewah sedayanipun.

      4) Basa Indonesia = lebih

           Basa Sunda = leuwih

§  Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan diftong /eu/, saengga dados leubih. Andhedhasar hukum bunyi b – w, konsonan /b/ ing tembung leubih digantos kaliyan konsonan /w/, saengga dados leuwih.

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

Basa Sunda = leuwih

Basa Jawa = luwih

Kemiripan saking uninipun, wonten perubahan diftong /eu/ kaliyan vokal /u/ ing tengahing tembung basa Jawa.

      5) Basa Indonesia = rimbun

           Basa Sunda = reuwas

            Andhedhasar hukum bunyi b – w, konsonan /b/ digantos kaliyan /w/ saengga dados rimwun. Saking tembung rimwun, penghilangan nasal /m/ lan perubahan unsur /un/ ing pungkasaning tembung kaliyan /as/ sarta perubahan vokal /i/ kaliyan diftong /eu/, mila dados tembung reuwas.

3.   Andhedhasar hukum bunyi r – g – h

No	Indonesia	Sunda
1.	Angker	angkeh

Keterangan:

      Basa Indonesia = angker

      Basa Sunda = angkeh

      Andhedhasar hukum bunyi r – g – h, perubahan fonem konsonan /r/ kaliyan konsonan /h/ ing pungkasaning tembung, saengga tembung angker dados angkeh.

4.   Berdarkan hukum bunyi r – d – l

No	Indonesia	Sunda
1. 2. 3. 4. 5. 6.	Biru melar pelit hidup padi pedih	Bulaok Merean Ceudit Hirup Pare peurih

Keterangan:

      1) Basa Indonesia = biru

          Basa Sunda = bulaok

          Andhedhasar hukum bunyi r – d – l, konsonan /r/ digantos /l/ saengga dados bilu. Saking tembung bilu, perubahan vokal /i/ kaliyan /u/ lan vokal /u/ kaliyan diftong /ao/ sarta penambahan konsonan /k/ ing pungkasaning tembung, saengga tembungipun dados bulaok.

      2) Basa Indonesia = melar

          Basa Sunda = merean

         Andhedhasar hukum bunyi r – d – l, konsonan /l/ digantos konsonan /r/ dados merar. Saking tembung merar wonten penambahan vokal /a/ ing tengahing tembung (merear) lan perubahan konsonan /r/ kaliyan nasal /n/ ing pungkasaning tembung, saengga dados merean.

      3) Basa Indonesia = pelit

           Basa Sunda = ceudit

§  Andhedhasar hukum bunyi r – d – l, konsonan /l/ digantos kaliyan konsonan /d/ dados pedit. Saking tembung pedit, konsonan /p/ ing wiwitaning tembung digantos konsonan /c/ dados cedit. Lan vokal /e/ digantos kaliyan diftong /eu/ dados ceudit.

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

Basa Sunda = ceudit

Basa Jawa = medhit

Perubahan konsonan /c/ kaliyan nasal /m/ lan perubahan diftong /eu/ kaliyan vokal /e/ sarta perubahan /d/ dental kaliyan /dh/ interdental.

      4) Basa Indonesia = hidup

           Basa Sunda = hirup

§  Andhedhasar hukum bunyi r – d – l, konsonan /d/ ing tengahing tembung dipungantos kaliyan konsonan /r/, saengga tembungipun hirup.

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

Basa Sunda = hirup

Basa Jawa = urip

Kemiripan saking uninipun, penghilangan konsonan /h/ glotal dados irup, lajeng pertukaran fonem konsonan /i/ kaliyan konsonan /u/ lan sawalikipun, saengga tembungipun dados urip ing basa Jawa.

      5) Basa Indonesia = padi

          Basa Sunda = pare

§  Andhedhasar hukum bunyi r – d – l, fonem konsonan /d/ dipungantos kaliyan konsonan /r/ saengga dados pari. Lajeng saking tembung pari, vokal /i/ dipungantos kaliyan vokal /e/ ing pungkasaning tembung dados pare.

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

Basa Sunda = pare

Basa Jawa = pari

Kemiripan saking uninipun, pertukaran fonem vokal /e/ ing pungkasaning tembung kaliyan vokal /i/, saengga tembung basa Jawanipun dados pari.

      6) Basa Indonesia = pedih

          Basa Sunda = peurih

§  Andhedhasar hukum bunyi r – d – l, fonem konsonan /d/ dipungantos kaliyan konsonan /r/ dados perih. Lajeng fonem vokal /e/ digantos diftong /eu/ saengga tembung basa Sundanipun peurih.

§  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:

Basa Sunda = peurih

Basa Jawa = perih

Kemiripan saking uninipun, wonten perubahan diftong /eu/ kaliyan vokal /e/ saengga tembung basa Jawa nipun dados perih.

B.  Kemiripan amergi saking akar kata lan maknanipun

      akar kata “lus” tegesipun halus utawa tanpa cacat:

1)      Halus (bahasa Indonesia)

2)      Alus (bahasa Sunda)

3)      Tulus (bahasa Indonesia lan Sunda)

C. Tembung – tembung sanes ingkang wonten kemiripan Basa Sunda kaliyan Basa Jawa

No	Basa Indonesia	Basa Sunda	Basa Jawa
1.	Awet	Awet	Awet
2.	Bijaksana	Bijaksana	Wicaksana
3.	berdarah	Getihan	Getihan
4.	Baik	Sae	Sae
5.	Baru	Anyar	Anyar
6.	Berani	Wani	Wani
7.	Dalam	Jero/ lebet	Jero/ lebet
8.	Enak	Raos	Raos
9.	Egois	Kumaki	Kumaki
10.	Kurang	Kurang	Kurang
11.	Lambat	Telat	Telat
12.	Luwes	Pantes	Pantes
13.	Putus	Pegat	Pegat
14.	Pilu	Bingung	Bingung
15.	Rusak	Rusak	Rusak
16.	Seluruh	Kabeh	Kabeh
17.	Subur	Subur	Subur
18.	Suci	Suci	Suci
19.	Waspada	Waspada	Waspada
20.	Tebal	Kaneul	Kandel
22.	Kejam	Teugel	Tegel
23.	Kelapa muda	Dawgan	Degan
24.	Kubis	Ekol	Kol

Keterangan:

1) Basa Sunda = bijaksana

     Basa Jawa = wicaksana

      Kemiripan saking fonemipun, andhedhasar hukum bunyi b – w, konsonan /b/ dipungantos kaliyan konsonan /w/, saengga dados wicaksana.

2) Basa Sunda = kaneul

      Basa Jawa = kandel

      Kemiripan saking fonemipun, penambahan /d/ dental lan perubahan diftong /eu/ kaliyan vokal /e/, saengga basa jawa nipun kandel.

3) Basa Sunda = tegeul

      Basa Jawa = tegel

      Kemiripan saking uninipun, perubahan diftong /eu/ kaliyan /e/ saengga tembung basa Jawa nipun tegel.

4) Basa Sunda = dawgan

      Basa Jawa = degan

      Kemiripan saking uninipun, penghilangan konsonan /w/ bilabial ing tengahing tembung, saengga tembung basa Jawa nipun degan.

5) Basa Sunda = ekol

      Basa Jawa = kol

      Kemiripan saking uninipun, wonten penghilangan vokal /e/ ing wiwitaning tembung dados kol.